Black Adder: Þunglyndi, kvíði og depurð, þriðja grein

Eitt skref í einu er erfitt fyrir fólk með ADHD ... sem vill fá lausnina strax og helst í gær. Engu að síður er þetta atriði mikilvægur liður í að komast yfir depurð, kvíða og þunglyndi. Sandy Maynard ADHD markþjálfi leggur til að við spyrjum okkur: Hvað er það sem brýnast er að leysa til að mér líði betur? Taka svo hænuskref til að leysa vandann og fáið endilega utanaðkomandi hjálp frá fjölskyldu, vinum eða sérfræðingum.

Skiljum nú við Sandy og höldum áfram með þessa hugsun. Ef það eru til dæmis fjármál sem hvíla þyngst á þér er hægt að leita ráðgjafar í bönkum, hjá Ráðgjafarstofu heimilanna eða hjá einkaráðgjafa til að skipuleggja hvað þarf að gera til að leysa vandann. Þegar það er frá þarf að tímasetja verkin og láta vin eða ættingja fá áætlunina. Þeirra hlutverk er svo að hringja í þig og minna þig á og/eða hvetja þig til að gera það sem gera þarf. Í leiðinni er gott að biðja viðkomandi um hvatningu til að opna póstinn, sem getur verið flókið eins og margir kannast við. Seinna er hægt að endurgjalda greiðann á ýmsa lund.

Ef líðan er svo slæm að þetta er þér um megn eins og er skaltu byrja á einhverju smærra, eins og að laga þér gott kaffi, te eða ávaxtasafa klukkan átta á hverjum morgni. Þegar þér hefur tekist það ertu kominn á fætur – og þá eru þér allir vegir færir! Markmiðið er að búa til einhverja reglu í óreiðunni af því að þegar maður er þunglyndur er uppörvandi og styrkjandi að ná tökum á því að hlakka til einhvers og enn fremur ef það er af manns eigin völdum. Það eykur tiltrú þína á að þú hafir áhrif og getir breytt hlutum.

Annað sem ég hef tröllatrú á í baráttu við þunga þanka (bæði depurð og þunglyndissjúkdóminn) er auðmýkt. Ég vona að þetta gamla uppáhalds orð mitt sé að ganga í endurnýjun lífdaga nú í kreppunni, það hefur legið undir ámæli um langa hríð. Auðmýkt er ekki aumingjaskapur eða skriðdýrseðli. Þvert á móti. Það merkir virðingu fyrir öðrum til jafns við mann sjálfan, fyrir lífinu í heild, fyrir sköpunarverkinu. Auðmýkt er ekki bara fyrir kristna, búddista, múslima eða trúaða yfirhöfuð, hún er fyrir alla. Þegar fólk er þunglynt ásakar það sjálft sig en einnig heiminn (eða einhvern hluta hans). Að ásaka heiminn – er það ekki tilætlunarsemi, frekja, jafnvel hroki – andheiti auðmýktar? Heimurinn er okkur ef til vill ekki að skapi en hann er eins og hann er. Og til hvers að ásaka okkur sjálf? Við erum það sem við erum og höfum hvert og eitt okkar ýmislegt fram að færa.

Einn versti óvinur vellíðunar eru svefntruflanir. Hömluð taugaboðefni (eins og hjá fólki með AHD) geta raskað svefni - og svefnröskunin getur leitt til þunglyndis. Þetta er auðvitað bara ein af orsökum þunglyndis en líklega talsvert algeng meðal þunglyndra barna. Þá er það einnig svo að að baki þunglyndi geta legið nokkrar orsakir, ekki bara ein. Í bók sinni The ADD Answer bendir dr. Frank Lawlis á að besta leiðin til að vinna bug á svefnvanda sé hreyfing. Orkukrefjandi hreyfing ætti frekar að fara fram fyrri hluta dags eða í síðasta lagi síðdegis en hálftíma notaleg hreyfing einni til tveimur klukkustundum fyrir háttatíma hefur mikil og góð áhrif á bæði börn og fullorðna. Lawlis mælir með jóga, gönguferð eða tai chi í þessu skyni.

Black Adder: Þunglyndi, kvíði og depurð, önnur grein

Þunglyndi er unnt að greina í nokkrar gerðir en sameiginlegt þeim öllum er skert ánægja af lífinu. Sjálfsmynd verður iðulega fyrir skakkaföllum í þunglyndi og stundum varanlegum. Tengsl milli ADHD og þunglyndis hafa verið staðfest í rannsóknum. Nokkur taugaboðefni koma við sögu með tilliti til þess að hafa stjórn á skapi og líðan og eiga líklega hlutdeild í ýmsum þroska-, tauga- og geðröskunum . Þau helstu sem liggja undir grun eru dópamín, serótónín og norepinephrine. Áhrif þeirra og samvirkni eru ekki með fullu kunn enda um flókin tengsl að ræða.

Talið er að dópamínvirkni sé hömluð í fólki með ADHD og það sé meðal annars skýring þess að addarar sækja í meira mæli í fíkniefni en ýmsir aðrir. Þeir þurfa sæluna utan frá. Þið getið lesið um boðskiptakerfi líkamans víða, til dæmis er ágætlega fjallað um þetta á Vísindavefnum.

Merkilegt er að skoða tengsl sem vísindamenn hafa fundið eða talið sig finna milli ADHD og ýmissa heilkenna, raskana og sjúkdóma. Skrunið til dæmis niður á þessari síðu fyrirtækisins NeuroResearch Clinics og skoðið rammann um sjúkdóma og taugaboðefni þegar allt er ekki eins og það á að vera. Þetta er engin smáræðis upptalning. Ásamt ADHD, kvíða og þunglyndi eru þarna sjúkdómar á borð við sykursýki 2, offitu, átraskanir, vefjagigt, mígreni, Parkinson's, hormónatruflanir, iðraólgu, krónískan sársauka og fótaóeirð. Dópamín og fleiri taugaboðefni verða að berast á réttan hátt og hvorki má vera of mikið af þeim né of lítið, annars er voðinn vís.

Það er því hugsanlegt að þunglyndi og ADHD séu á sama "skala" , það er að segja, eigi sér skyldar eða sömu orsakir að einhverju leyti. En lífefnafræði er bara ein leið til að horfa á málin. Félagslegir þættir skipta líka máli. Börn með ADHD gera mörg hver ýmsa hluti sem valda því að annað fólk bregst illa við þeim. Endurtekin höfnun getur leitt til þunglyndis og kvíða. 

Fólk með ADHD hefur annars konar skynjun, þar á meðal tímaskynjun, en margur, og öðruvísi minni. Ef dagurinn var frábær nema rétt í restina, er það þetta "rétt í restina" sem stendur upp úr. Hvað varðar framtíðina þá er hún varla til, það er svo erfitt að sjá hana fyrir sér. Augnablikið er því ofurmikilvægt. Þessi vitneskja ætti að verða okkur hvatning til að vanda okkur sérstaklega mikið í uppeldi barna með ADHD. Að þeir fullorðnu þurfi að vanda sig mikið verður um leið gjöf ADHD barnsins til systkina og bekkjarfélaga því öll börn græða á vönduðu uppeldi.

Þess má geta að fólk með ADHD og Parkinson's glímir við röskun á tímaskynjun sem hefur verið staðfest í rannsóknum. Fólk með Huntington's sjúkdóminn virðist einnig eiga við sömu röskun að etja hvað þetta varðar.